Isi
Nchọpụta sitere n’ọmụmụ dị iche iche na-enye ihe akaebe zuru oke iji kwado na nnukwu oriri na-acha uhie uhie ma na-edozi anụ nwere ike ịbụ carcinogenic (na-ebute ọrịa kansa) ma nwee ike ibute ọrịa kansa na-egbu egbu na ọrịa cancer ndị ọzọ dịka ara, akpa ume na eriri afọ. Ọ bụ ezie na anụ uhie nwere uru dị oke mkpa, ọ dịghị mkpa ị were anụ ehi, anụ ezi ma ọ bụ atụrụ dị ka akụkụ nke nri siri ike iji nweta nri ndị a, ebe ọ nwere ike ibute oke ibu nke nwekwara ike ibute nsogbu obi na ọrịa kansa. Withgbanwe anụ ọkụkọ na ọkụkọ, azụ, mmiri ara ehi, ero na nri ndị sitere n’osisi nwere ike inye aka nweta nri ndị achọrọ.
Ọrịa cancer bụ ọrịa nke atọ na-arịa ọrịa kansa na nke abụọ na-akpatakarị ọrịa kansa na ụwa, yana ihe karịrị nde 1.8 ọhụrụ yana ihe dịka 1 nde ọnwụ na-akọ na 2018. (GLOBOCAN 2018) Ọ bụkwa ọrịa nke atọ na-arịakarị kansa. n'ime ụmụ nwoke na nke abụọ kachasị na-arịa ọrịa ụmụ nwanyị. Enwere ọtụtụ ihe egwu dị na nsogbu nke ụdị ọrịa kansa dị iche iche gụnyere mmụba nke ọrịa kansa, akụkọ gbasara ezinụlọ nke kansa, ịka nká na ihe ndị ọzọ, agbanyeghị, ibi ndụ na-arụ ọrụ dị mkpa na otu. Mmanya na-egbu egbu, ị tobaccoụ sịga, ị smokingụ sịga na oké ibu bụ ihe ndị ga-eme ka ọrịa kansa bawanye.
Ọrịa cancer agba na-aga n'ihu na-abawanye n'ụwa niile, ọkachasị na mba ndị na-emepe emepe na-agbaso ụdị ndụ ọdịda anyanwụ. Anụ na-acha uhie uhie dị ka anụ ehi, atụrụ na anụ ezi na anụ edoziri dị ka anụ ezi, ham na nkịta na-ekpo ọkụ bụ akụkụ nke nri ọdịda anyanwụ nke mba ndị mepere emepe na-ahọrọ. N'ihi ya, ajụjụ a banyere ma anụ uhie na anụ edoziri nwere ike ịkpata cancer na-emekarị akụkọ.
Iji mee ka ọ dị ụtọ, n'oge na-adịbeghị anya, "esemokwu anụ ahụ na-acha uhie uhie" abanyela n'isi akụkọ ozugbo ebipụtara ọmụmụ na October 2019 na Annals of Internal Medicine nke ndị nyocha ahụ chọtara obere ihe akaebe na ị takingụ anụ uhie ma ọ bụ anụ esichara na-emerụ ahụ . Otú ọ dị, ndị dọkịta na ndị ọkà mmụta sayensị katọrọ ihe a. Na blog a, anyị ga-abanye na ọmụmụ dị iche iche nke tụlere mkpakọrịta na-acha uhie uhie ma hazie anụ na ọrịa kansa. Mana tupu anyi gwuo n'ime ihe omumu na ihe akaebe nke na-egosi na o bu carcinogenic, ka anyi lere anya ngwa ngwa banyere ihe ndi ozo banyere uhie na edozi.
Gịnị bụ Red na Hazie Meat?
Anụ ọ bụla na-acha uhie uhie tupu ọ sie ya bụ anụ uhie. Ọ na-abụkarị anụ nke mammals, nke ahụ na-abụkarị ọchịchịrị na-acha ọbara ọbara mgbe ọ dị ndu. Anụ ahụ na-acha ọbara ọbara gụnyere anụ ehi, anụ ezi, nwa atụrụ, anụ ọhịa, ewu, anụ anụ na anụ ọhịa.
Nri a na-edozi ahụ na-ezo aka na anụ a gbanwere n'ụzọ ọ bụla iji mee ka ekpomeekpo ahụ sie ike ma ọ bụ gbatịkwuo ndụ site na ị lifeụ sịga, ịgwọ ọrịa, nnu ma ọ bụ ịgbakwunye ihe nchekwa. Nke a gụnyere anụ ezi, sausaji, nkịta na-ekpo ọkụ, salami, ham, pepperoni, anụ mkpọ dị ka anụ ehi ọka na nsị anụ.
Beingbụ akụkụ dị mkpa nke nri ọdịda anyanwụ, anụ uhie dị ka anụ ehi, anụ ezi na atụrụ na anụ a haziri edozi dị ka anụ ezi na sausaji na-eri oke na mba mepere emepe. Ka osi di, ihe omumu di iche egosiputala na iri nri uhie na nke esichara na eme ka oke ibu na nsogbu obi di ike.
Health Uru Uhie Red
A maara anụ uhie nwere nnukwu nri na-edozi ahụ. Ọ bụ ihe dị mkpa sitere na macronutrients dị iche iche na micronutrients gụnyere:
- Ndị na-edozi
- Iron
- zinc
- Vitamin B12
- Niacin (vitamin B3)
- Vitamin B6
- Abụba juru eju
Gụnyere protein dị ka akụkụ nke nri siri ike bụ isi maka ịkwado ahụ ike anyị na ọkpụkpụ.
Iron na-enye aka n’eme hemoglobin, protein nke a na - ahụ n’ime mkpụrụ ndụ ọbara uhie na - enyere aka n’ibufe oxygen na ahụ anyị.
Zinc choro iji dobe sistemu nchekwa ahụ ike ma na-agwọ ọnya. Ọ na-arụ ọrụ dị mkpa na njikọ DNA.
Vitamin B12 dị oke egwu maka ịrụ ọrụ ụbụrụ na usoro ụjọ.
Ahụ anyị na-eji vitamin B3 / Niacin mee ka ndị na-edozi na abụba ghọọ ume. Ọ na-enye aka eme ka usoro ụjọ anyị na anụ ahụ na ntutu dị mma.
Vitamin B6 na-enyere ahụ anyị aka ịme ọgwụ nje ndị achọrọ iji lụsoo ọrịa dị iche iche ọgụ.
N'agbanyeghị eziokwu na anụ uhie nwere uru nri, ọ dịghị mkpa ị were anụ ehi, anụ ezi ma ọ bụ nwa atụrụ dị ka akụkụ nke nri siri ike iji nweta nri ndị a, ebe ọ nwere ike ibute oke ibu ma mee ka ohere nke nsogbu obi na kansa pụta. Kama, enwere ike dochie anụ uhie na ọkụkọ, azụ, mmiri ara ehi, ero na nri sitere na osisi.
Ihe oriri iji rie mgbe nyochachara ọrịa kansa!
Onweghi oria abuo abuo. Gaa na ntuziaka na-edozi ahụ maka onye ọ bụla ma mee mkpebi nke onwe banyere nri na mgbakwunye na obi ike.
Ihe akaebe na Association nke Red na Nhazi edozi na Ọrịa Cancer
N'okpuru ebe a bụ ụfọdụ n'ime akwụkwọ ndị e bipụtara n'oge na-adịbeghị anya nke tụlere mkpakọrịta nke anụ uhie na nke esichara na ihe egwu nke ọrịa kansa ma ọ bụ ọrịa cancer ndị ọzọ dịka ara, akpa ume na eriri afọ.
Association nke Uhie na Ejiri Hazie na Canrect Cancer Risk
United States na Puerto Rico Nwanyị Nwanyị
N'ime nyocha emere n'oge na-adịbeghị anya nke e bipụtara na Jenụwarị 2020, ndị nyocha nyochara njikọta ọbara ọbara na nke esichara site na ihe ize ndụ nke ịrịa ọrịa kansa. Maka ọmụmụ ihe ahụ, enwetara data nke ọbara ọbara na nke esichara site na ụmụ nwanyị 48,704 dị n'agbata 35 ruo 74 afọ bụ ndị sonyere na US na Puerto Rico nke ga-esonye na ndị otu na-achọ ka ụmụ nwanyị na-amụ ihe ma nwee nwanne nwanyị nwere ọrịa kansa. N'ime oge nyocha nke afọ 8.7, a chọpụtara na ọrịa kansa na-arịa ọrịa 216. (Suril S Mehta et al, Ọrịa Cancer Epidemiol Biomarkers Prev., 2020)
Na nyocha ahụ, achọpụtara na ị na-eri anụ anụ esichara na anụ achicha / anụ a na-acha uhie uhie na anụ ọkụkụ gụnyere oke anụ na hamburgers yana ọnụọgụ nke kansa kansa na ụmụ nwanyị. Nke a na-egosi na anụ uhie na nke esichara nwere ike ịnwe mmetụta carcinogenic mgbe a na-ere ya n'ọtụtụ dị elu.
Usoro nri nke Western na Colon Cancer Risk
N'ime nnyocha e bipụtara na June 2018, e nwetara usoro ihe oriri na-enye nri sitere na Japan Public Health Center nke dabeere na Mmụta Achọpụta nke gụnyere ngụkọta nke ndị 93,062 sonyere bụ ndị soro site na 1995-1998 ruo na njedebe nke 2012. Site na 2012, ikpe 2482 nke cancer cancer bụ ndị ọhụrụ chọpụtara. Enwetara data a site na akwụkwọ nyocha ugboro ugboro nri dị n'etiti 1995 na 1998. (Sangah Shin et al, Clin Nutr., 2018)
Dietkpụrụ nri nke ọdịda anyanwụ nwere nnukwu anụ na anụ edozi ma tinyekwa eel, nri mmiri ara ehi, ihe ọ fruitụ fruitụ mkpụrụ osisi, kọfị, tii, ihe ọ softụ softụ dị nro, sauces, na mmanya. Dietkpụrụ nri dị akọ gụnyere akwụkwọ nri, mkpụrụ osisi, noodle, poteto, ngwaahịa soy, ero, na ahịhịa mmiri. Dietkpụrụ nri nke ọdịnala gụnyere ịtụtụrụ azụ, nri mmiri, azụ, ọkụkọ na maka ọzọ.
Nnyocha ahụ chọpụtara na ndị na-agbaso usoro nri kwesịrị ekwesị gosipụtara mbelata ọrịa cancer, mana ụmụ nwanyị ndị gbasoro usoro nri ọdịda anyanwụ nke nwere oke anụ uhie na anụ esiri egosi oke ihe egwu nke eriri afọ na ọrịa cancer.
Ọmụmụ ihe emere na ndị Juu na ndị Arab
Na nyocha ọzọ edepụtara na July 2019, ndị nyocha ahụ nyochakọrịtara mkpakọrịta dị iche iche nke anụ oriri na-acha uhie uhie na ihe egwu nke ọrịa kansa na-acha ọcha n'etiti ndị Juu na ndị Arab na gburugburu Mediterranean. Enwetara data ahụ site na ndị 10,026 si na Molecular Epidemiology of Colorectal Cancer ọmụmụ, ọmụmụ ihe dabeere na ndị bi na ugwu Israel, ebe a gbara ndị sonyere ajụjụ ọnụ banyere nri ha na ụdị ndụ ha na-eji akwụkwọ nri ugboro ugboro. (Walid Saliba et al, Eur J Cancer Prev., 2019)
Dabere na nyocha nke ọmụmụ a, ndị nchọpụta ahụ chọpụtara na oriri anụ uhie na-adịghị ike metụtara ọrịa nwere ike ịrịa ọrịa kansa yana ọ dị mkpa maka atụrụ na anụ ezi, mana ọ bụghị maka anụ ehi, n'agbanyeghị ọnọdụ tumo. Nnyocha ahụ chọpụtakwara na ọnụọgụ anụ nke esiri esi na ya metụtara ihe dị egwu nke kansa cancer.
Usoro nri nke Western na Life of Life of Colorectal Cancer Ọrịa
N'ime nnyocha e bipụtara na Jan 2018, ndị nchọpụta ahụ si Germany tụlere njikọ dị n'etiti usoro nri na mgbanwe ndụ nke ndị ọrịa cancer na-egbu egbu. Ndị nnyocha ahụ jiri data sitere n'aka ndị ọrịa cancer na-egbu egbu na 192 sitere na ColoCare Study nwere ogo ndụ data dị tupu yana ọnwa 12 na-esote ịwa ahụ na nri ajụjụ ugboro ole na ọnwa 12 ọnwa ịwa ahụ. Udiri nri ndi Western n’adabere na ihe omumu a bu ihe eji eri uhie na edozi ya, poteto, ulo ozuzu, na achicha. (Biljana Gigic et al, Nutr Ọrịa Cancer., 2018)
Nnyocha ahụ chọpụtara na ndị ọrịa na-eso nri nri Western nwere obere ohere iji melite arụ ọrụ ha, afọ ntachi na nsogbu afọ ọsịsa karịa oge ndị ọrịa ahụ gbasoro nri na-ebu mkpụrụ osisi na akwụkwọ nri ma gosipụta mmụba na nsogbu afọ ọsịsa.
N'ozuzu ya, ndị nnyocha ahụ kwubiri na usoro nri nke ọdịda anyanwụ (nke a na-ebu anụ uhie dị ka anụ ehi, anụ ezi wdg) mgbe a wachara ya ahụ na ndụ nke ndị ọrịa kansa na-arịa ọrịa.
Nri Uhie na Nhazi Nri na Nsogbu Cancer Na Ndi China
Na Jenụwarị 2018, ndị na-eme nchọpụta si China, bipụtara akwụkwọ na-akọwa ihe kpatara Ọrịa Cancer na China. Ihe omuma banyere nri nri tinyere inine akwukwo nri na nkpuru osisi na nri uhie na ebe esiri esi, sitere na nyocha ezinulo emere na 2000 dika akuku nke Chinese Health and Nutrition Survey nke kpuchitere ndi mmadu 15,648 si na mpaghara 9 tinyere 54. (Gu MJ et al, BMC Ọrịa Cancer., 2018)
Dabere na nsonaazụ nyocha ahụ, obere ihe oriri na-eri nri bụ isi ihe kpatara ọrịa kansa na PAF (ọnụọgụ ọnụọgụ ọnụọgụ) nke 17.9% na-esochi arụ ọrụ anụ ahụ nke kpatara 8.9% nke ọrịa kansa na ọnya.
Isi ihe nke atọ bụ ọbara ọbara na-edozi ma na-edozi anụ nke mere ka ọ bụrụ 8.6% nke ọrịa cancer na-efe efe na China na-esote obere mkpụrụ osisi, ị alcoholụ mmanya na-aba n'anya, oke ibu / oke ibu na ị smokingụ sịga nke dugara 6.4%, 5.4%, 5.3% na 4.9% nke colorectal cancer ikpe, karị.
Anụmanụ na-acha uhie uhie na nke na-emerụ ahụ / Ọrịa Cancer: ọmụmụ Sweden
N'ime nnyocha e bipụtara na July 2017, ndị na-eme nchọpụta si Sweden tụlere mkpakọrịta dị n'etiti oriri anụ anụ na-acha uhie uhie, anụ ọkụkọ, na azụ nwere nsogbu ọrịa kansa na-egbu egbu / colon / rectal. Nyocha a gụnyere data nri sitere na ụmụ nwanyị 16,944 na ụmụ nwoke 10,987 sitere na Malmö Diet na Study Cancer. N'ime oge mmadụ 4,28,924, a na-akọ ikpe 728 nke Canrectal Cancer. (Alexandra Vulcan et al, Nnyocha & Nutrition Research, 2017)
Ihe ndị bụ isi nchọta nke ọmụmụ ahụ:
- Nnukwu anụ ezi (anụ uhie) gosipụtara ọrịa kansa na-arịwanye elu yana ọrịa kansa.
- Anụ ehi (anụ anụ uhie) jikọtara ya na ọrịa kansa, agbanyeghị, ọmụmụ ahụ chọpụtakwara na ị intakeụ oke anụ ehi na-arịwanye elu nke ọrịa kansa na-adịkarị na ụmụ nwoke.
- Enwekwu ike ịbịanye nke anụ a na-agwọ ọrịa nwere njikọ dị ukwuu nke ọrịa cancer na-agbanwe agbanwe na ụmụ nwoke.
- Ejikọtara ụba oriri nke azụ na mbelata ihe ize ndụ nke kansa cancer.
Na nchịkọta, ewezuga ọmụmụ ihe e mere na ndị Juu na ndị Arab, nchọpụta ndị ọzọ niile na-egosi na oke oriri nke ụdị anụ uhie dị iche iche dị ka anụ ehi na anụ ezi nwere ike ịbụ carcinogenic ma nwee ike ịkpata rectal, colon ma ọ bụ cancer colorectal dabere na ọbara ọbara. ụdị anụ. Nnyocha na-akwadokwa na oke oriri nke anụ a na-edozi na-ejikọta ya na ihe ize ndụ dị ukwuu nke colorectal cancer.
Association of Red and Processed Meat with the Risk of Other Cancer Types.Ọrịa na-acha uhie uhie na nke edozi
Nri anụ uhie na ọrịa Ọrịa ara
Na nyocha emere n'oge na-adịbeghị anya nke e bipụtara n'April 2020, e nwetara data gbasara iri anụ dị iche iche site na ndị 42,012 sonyere na US na Puerto Rico na-atụ anya ka ndị otu nzukọ na-amụ ihe nke nwanyị bụ ndị mejupụtara Block 1998 Food Frequency Questionnaire n'oge aha ha (2003-2009) ). Ndị a sonyere bụ ụmụ nwanyị dị n'agbata afọ 35 ruo 74 bụ ndị na-enweghị nchoputa mbụ nke ọrịa ara ure ma bụrụ ụmụnne nwanyị ma ọ bụ ụmụnne nwanyị nke ụmụ nwanyị ndị nwere ọrịa kansa. N'ime oge ntinye nke 7.6 afọ, a chọpụtara na 1,536 na-arịa ọrịa ara ara na-achọpụta na ọ dịkarịa ala 1 afọ debanyere aha. (Jamie J Lo et al, Int J Ọrịa., 2020)
Nnyocha ahụ chọpụtara na ọnụọgụ anụ uhie uhie jikọtara ya na ihe ize ndụ dị ukwuu nke ịrịa ọrịa ara ara, na-egosi mmetụta carcinogenic ya. N'otu oge ahụ, ndị nyocha ahụ chọpụtakwara na ọnụọgụ anụ ọkụkọ na-arịwanye elu na mbelata ọrịa cancer ara.
Uhie Oriri Uhie na Nsogbu Ọrịa Cancer
Ntụle meta bipụtara na June 2014 gụnyere data sitere na ọmụmụ 33 bipụtara nke tụlere mkpakọrịta dị n'etiti ọbara ọbara ma ọ bụ hazie nri anụ na ihe ize ndụ nke ọrịa kansa akpa ume. Enwetara data a site na nyocha akwụkwọ emere na ọdụ data 5 gụnyere PubMed, Embase, Web of Science, National Knowledge Infrastructure and Wanfang Database ruo June 31, 2013. (Xiu-Juan Xue et al, Int J Clin Exp Med., 2014 )
Nyocha nzaghachi dose chọpụtara na maka gram 120 ọ bụla na-abawanye nke oriri na-acha ọbara ọbara kwa ụbọchị, ihe ize ndụ nke ọrịa cancer akpa ume mụbara site na 35% yana kwa gram 50 ọ bụla na-abawanye nke oriri na-acha uhie uhie kwa ụbọchị, ihe ize ndụ nke ngụgụ. cancer mụbara site na 20%. Nyocha ahụ na-egosi mmetụta carcinogenic nke anụ uhie mgbe a na-ewere ya na nnukwu ego.
Uhie na Erimeri Meat na eriri afo Ọrịa Cancer
Na dose – nzaghachi meta-analysis bipụtara na December 2016, na-eme nnyocha tụlere mkpakọrịta dị n'etiti-acha uhie uhie na hazie anụ oriri na eriri afo cancer n'ihe ize ndụ. Enwetara data ahụ site na ọmụmụ mmadụ 5 dabere na ikpe 3262 na ndị 1,038,787 na ọmụmụ ihe ọmụmụ 8 na okwu 7009 na ndị 27,240 dabere na nyocha akwụkwọ na akwụkwọ Pubmed site na Jenụwarị 2016. (Alessio Crippa et al, Eur J Nutr., 2018)
Nnyocha ahụ chọpụtara na mmụba nke oriri anụ uhie na-amụba ohere nke ọrịa cancer akpa na ọmụmụ ihe ọmụmụ mana ọ hụghị mkpakọrịta ọ bụla na ọmụmụ ndị otu / ọnụ ọgụgụ. Agbanyeghị, achọpụtara na mmụba nke nri anụ na-amụba ohere nke ọrịa kansa na-achịkwa ọnụọgụ abụọ na njikwa-nyocha / ọgwụgwọ ma ọ bụ ndị otu / ọnụ ọgụgụ ndị metụtara ọmụmụ.
Ihe ọmụmụ ndị a na-egosi na anụ uhie na nke esichara nwere ike inwe mmetụta carcinogenic yana nwekwara ike ibute ụdị ọrịa kansa ndị ọzọ, ewezuga ọrịa kansa, dịka ara, akpa ume na eriri afọ.
Anyi kwesiri izere anu aru na anu edozi?
Ihe omumu nile a di n’elu n’enye otutu ihe akaebe iji gosi na iri nri uhie na nke esichara nwere ike buru carcinogenic ma nwekwaa oria nke oria na oria ndi ozo dika ndi ara, ngba na ndi eriri afo. E wezụga ọrịa kansa, iri nri na-acha ọbara ọbara na nke a haziri edozi nwekwara ike ịkpata oke ibu na nsogbu obi. Mana nke a ọ pụtara na mmadụ kwesịrị izere anụ uhie na nri niile?
Ọfọn, dị ka American Institute of Cancer Research si kwuo, mmadụ kwesịrị ịmachi oriri nke anụ uhie gụnyere anụ ehi, anụ ezi na atụrụ na akụkụ 3 kwa izu nke bụ ihe dị ka 350-500g esi nri. N'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, anyị ekwesịghị ịṅụ ihe karịrị 50-70g nke anụ uhie esiri esi kwa ụbọchị iji belata ihe ize ndụ nke colorectal. cancer.
N’iburu n’uche na anụ uhie nwere uru na-edozi ahụ, maka ndị na-enweghị ike izere anụ uhie, ha nwere ike ịtụle ịmị anụ na-acha ọbara ọbara na-acha uhie uhie ma zere steaks na egbutu mara abụba.
A na-atụ aro ka ị zere anụ esichara dị ka anụ ezi, ham, pepperoni, anụ ọka, jerky, nkịta na-ekpo ọkụ, sausaji na salami dị ka o kwere mee.
Anyị kwesịrị ịnwale ma dochie anụ uhie na anụ edozi na anụ ọkụkọ, azụ, mmiri ara ehi na ero. Enwekwara nri di iche-iche di iche-iche di iche-iche nke puru ibu ihe ndi mara nma maka anu uhie site na uru ndu nri. Ndị a gụnyere akụ, leguminous osisi, ọka, pulses, inine na ero.
Ihe oriri ị na -eri na nke mgbakwunye ị na -ewere bụ mkpebi ị na -eme. Mkpebi gị kwesịrị ịgụnye ịtụle mmụba mkpụrụ ndụ nke ọrịa kansa, ọrịa kansa, ọgwụgwọ na mgbakwunye na -aga n'ihu, ihe ọ bụla nke na -emetụta ahụ, ozi ndụ, ịdị arọ, ịdị elu na omume.
Atụmatụ nri maka kansa site na addon esiteghị na nchọta ịntanetị. Ọ na -emere gị mkpebi onwe gị dabere na sayensị molekụla nke ndị sayensị anyị na ndị injinia sọftụwia mejuputara. Na agbanyeghị ma ọ bụrụ na ị na -eche ịghọta ụzọ ihe omimi nke biochemical dị n'okpuru ma ọ bụ na ọ bụghị - maka nhazi nri maka ọrịa kansa nke nghọta dị mkpa.
Bido ugbu a na atụmatụ nri gị site na ịza ajụjụ n'aha ọrịa kansa, mmụba mkpụrụ ndụ ihe nketa, ọgwụgwọ na mgbakwunye na -aga n'ihu, nfụkasị ọ bụla, omume, ụdị ndụ, otu afọ na okike.
Nri nkeonwe maka Ọrịa Cancer!
Ọrịa cancer na-agbanwe ka oge na-aga. Hazie ma gbanwee nri gị dabere na ihe ngosi ọrịa kansa, ọgwụgwọ, ụdị ndụ, mmasị nri, allergies na ihe ndị ọzọ.
Ndị na-arịa ọrịa cancer na-enwekarị nsogbu dị iche iche ọgwụ na-emetụta ọgwụ nke na-emetụta ụdị ndụ ha ma na-ele anya maka ọgwụgwọ ọzọ maka kansa. Na-ewere nri oriri na mgbakwunye na-adabere n'echiche sayensị (na-ezere ịkọ nkọ na nhọrọ aghara) bụ usoro ọgwụgwọ kachasị mma maka ọrịa kansa na ọgwụgwọ metụtara nsonaazụ.